Marije Goudriaan

Zal AI ons vervangen, lui maken of onze nieuwe samenwerkingspartner zijn?

Terwijl articifial intelligence (AI) zich blijft ontwikkelen, roept de invloed ervan op het onderwijs verschillende vragen op, zoals: zal AI leraren vervangen, zal AI ons en studenten lui maken en hoe kunnen we effectief samenwerken met AI?

Introductie

In april hebben we twee evenementen bijgewoond waarbij de invloed van AI in het onderwijs werd besproken. Er werd ook gekeken hoe LA in deze ontwikkeling past. Samen met de TU Eindhoven organiseerden het Learning Analytics (LA) team en de special interest group (SIG) LA van de Universiteit Utrecht een webinar waarin verschillende collega’s van Nederlandse hoger onderwijs instellingen en bedrijven hun belangrijkste ‘takeaways’ deelden van LAK25 – de toonaangevende internationale conferentie van ons vakgebied. Deze inzichten leidden tot discussies over hoe de opkomende ontwikkelingen zowel onderwijs als onderzoek vorm kunnen geven.

We waren ook bij de Data Summit : AI & The Digital Society: n=1?, georganiseerd door de Erasmus Universiteit. Dit symposium richtte zich op de implicaties van AI-gedreven hyper-personalisatie en of dergelijke ontwikkelingen echt ten goede komen aan de samenleving, inclusief de onderwijssector.

In deze blog vatten we de hoogtepunten van beide evenementen samen en reflecteren we op de veranderende rol van AI in het onderwijs door de lens van LA.

Zal AI docenten vervangen?

Hoewel AI hyper-gepersonaliseerde leeromgevingen mogelijk maakt, is het onwaarschijnlijk dat het docenten zal vervangen. Keynote speaker bij de data summit, Felienne Hermans, wees erop dat voorspeld werd dat technologieën als radio, tv en internet docenten zouden vervangen, maar dat is nooit gebeurd. Het belangrijkste van leren is het proces van het bereiken van taken of opdrachten, niet zozeer het behalen van taken/opdrachten – en docenten blijven essentieel in dit proces.

Kunnen we samenwerken met AI?

Als AI docenten niet zal vervangen, kan het dan een samenwerkingspartner worden? Dit is iets wat we tijdens het webinar hebben besproken. De meeste deelnemers aan het webinar zien de huidige AI-tools meer als applicaties dan als echte samenwerkingspartners. Toch suggereerde één van de deelnemers dat samenwerking misschien al plaatsvindt – zolang mensen zeggenschap hebben in de interactie.

Maakt AI ons lui?

Het gebruik van AI als samenwerkingspartner of als applicatie leidde tot de volgende vraag: kan AI leiden tot “cognitieve luiheid”? Hoe zou AI-gebruik onderwijsdoelen kunnen beïnvloeden, zoals het ontwikkelen van reflectieve capaciteiten bij studenten? Om cognitieve luiheid tegen te gaan vragen sommige docenten nu aan studenten om na te denken over hun AI-gebruik – waarom en hoe ze het gebruiken en wat ze ervan leren.

Van product naar proces

In de voorgaande paragrafen wordt het belang van het leerproces benadrukt. Docenten zijn belangrijk voor het leerproces en samenwerking of het gebruik van AI mag het leerproces niet negatief beïnvloeden en niet leiden tot cognitieve luiheid. Dit sluit aan bij een vraag die tijdens het webinar werd gesteld: moeten we onze focus verleggen van leerproduct naar leerproces met de aanwezigheid van AI? Deze vraag leidde tot een vervolgvraag: Kunnen we het leerproces effectief meten? Wat zijn goede parameters? Het vastleggen van de dynamische aard van leren vereist meerdere parameters, “leren” is immers een actief werkwoord. Het kan niet worden gereduceerd tot een enkele parameter.

AI zou docenten kunnen ondersteunen bij het analyseren en beter begrijpen van het leerproces.

AI als ondersteuningshulpmiddel

Dus, misschien is de rol van AI in het onderwijs (voorlopig) vooral ondersteunend.

Generatieve AI zou docenten kunnen ondersteunen bij het geven van feedback op vragen met objectief correcte antwoorden. Hoewel AI daarin nog steeds beperkingen heeft.

Large language models (LLM’s) lijken veelbelovend als het gaat om het verminderen van de werklast van docenten, bijvoorbeeld door vragen te genereren of vragen te matchen met leerdoelen. Maar, deze modellen hebben de neiging zich te richten op positieve antwoorden en de negatieve antwoorden te negeren. Naast het verminderen van de werklast, suggereerden sommige webinar deelnemers dat AI de kwaliteit van bijvoorbeeld het matchen van de vragen met de leerdoelen zou kunnen verbeteren door als kritische beoordelaar te fungeren.

Ongeacht de manier waarop AI wordt gebruikt als ondersteuningshulpmiddel, er zijn beperkingen wat maakt dat de “human in the loop”-benadering essentieel blijft.

De toekomst van AI en de rol van LA

Op de vraag of LA belangrijker of minder belangrijk wordt tijdens de AI-golf, waren de deelnemers aan het webinar het erover eens: het wordt belangrijker. Dit werd ook benadrukt in de recente blog van Anouschka van Leeuwen: “De LA-cyclus blijft de sleutel tot het begrijpen en sturen van AI in het onderwijs. De enige manier om het gebruik van AI te monitoren en het voor ons te laten werken, is door zorgvuldige studie en voortdurende verbetering.”

Conclusie

Het lijkt dus onwaarschijnlijk dat AI docenten zal vervangen, maar het kan hun werk wel verbeteren als het doordacht wordt gebruikt. De focus moet blijven liggen op het ondersteunen van het leerproces. Met een zorgvuldige integratie en voortdurende evaluatie door LA kan AI een waardevol hulpmiddel worden ter ondersteuning van docenten.

Marije Goudriaan