Dop Bär

Bint revisited

In het NRC (18/9/13) kreeg ik  een sterke ‘deja lu’ ervaring. In een artikel over haar boek  Spijbelen doe je maar thuis gaf mevrouw Coenen, lerares aan een ‘zwart VMBO in Amsterdam’ een voorbeeld van haar optreden in een klas dat rechtstreeks uit de roman Bint (van F. Bordewijk) had kunnen komen. Een leerling die 5 minuten vóór het eind van het lesuur naar de wc wilde en die dat verboden werd –“Nee, ná de les”– ging toch naar de deur. De lerares sprak dreigend: “Als je door die deur gaat kom je er nooit meer in”, wetend dat dit een beslissend moment was. Immers, het dreigement was ‘bluf’. Ook in Bint komt een kritiek moment voor als De Bree, de leraar die een lastige klas voor het eerst betreedt, meent te zien dat de leerlingen op andere plaatsen zitten dan het schema aangeeft. Hij geeft ze de kans goed te gaan zitten en wil, ter controle, de directeur van de school laten halen.  Citaat: “Toen ging zijn oog zoekend rond. Het rustte op een granietig wezen, klein, in een groote bank alleen, vooraan op zij. Zijn vinger wees onbeweeglijk: – Jij vraagt den directeur hier te komen. Het sfinxig wezen strompelde klein, traag uit de bank, en zwaar de trap op. Alles kwam er nu op aan of het Bint zou meebrengen. Achterin wisselden er twee nog snel van plaats.” Weliswaar lag de beslissing in het eerste geval bij de leerling, en in Bint bij de directeur, in beide gevallen stond het gezag van de leraar op het spel. Beide winnen het, deze keer.

Tussen de levensechte mevrouw Coenen en de fictieve De Bree liggen zo’n 80 jaar. Mevrouw Coenen in het NRC: “Sommige leraren behandelen hun leerlingen als gelijken. Ik niet. Kinderen [..] vinden het fijn als je grenzen stelt. Maar de pikorde moet ieder schooljaar opnieuw worden bepaald”. Bint zegt het wat pittiger: “de leerling moet klimmen, de leraar moet niet dalen.” ‘Meneer’ en ‘U‘ zeggen was ooit normaal, en is vervangen door ‘Hé, Yo, en de voornaam’. Maar het u-uw-eren lijkt terug te komen, en niet alleen bij monde van rechtse politici (Volkskrant 30/11/11). Ook de toenmalig minister van Onderwijs vond ‘respect’ belangrijk. Jongetjes die ‘respect’ eisen terwijl ze het woord nog niet goed kunnen spellen moeten misschien liever U zeggen tegen hun leraren. Natuurlijk is U-zeggen geen middel op zich (‘Met ‘u-zeggen’ krijg je klas niet koest’, Volkskrant 12/12/11). Boeiend onderwijs is wel effectief, en de spreekster stelt dat klassikaal groepsonderwijs een belangrijke oorzaak is van de harder wordende machtsstrijd tussen leerling en leraar. Daar kan De Bree over meepraten. Gelukkig werken wij vaak met kleine groepen, en geldt veel van het bovenstaande voor lager en middelbaar onderwijs.

Is dit een pleidooi voor u-zeggen, of voor meer respect -mijns inziens het meest uitgeholde woord van de afgelopen jaren- of zelfs voor onderwijs in kleine groepen? Misschien, maar allereerst is het een aansporing, vooral aan docenten en leer-geïnteresseerden, om dat prachtige boek van Bordewijk nog eens te lezen.

Prof.dr. Dop Bär
Opleidingsdirecteur Biomedical Sciences
Chair Executive Board of Studies of Graduate School of Life Sciences

Dop Bär