Abma, R. (Ruud)

Kennislichaam

Laat nu net de sessie waarop ik mijn zinnen had gezet niet doorgaan. Op de Onderwijsparade 2016 van de Universiteit Utrecht zou het ook gaan over de vraag hoe onderwijs en onderzoek met elkaar te verbinden. In de aankondiging werd bondig gesteld dat ‘onderzoek en onderwijs nogal op zichzelf staan’, en in de betreffende sessie zouden we daarvan de oorzaken achterhalen en remedies bedenken. Quod non, want de beoogde sessieleiders hadden griep of zo.

Laten we het er toch maar even over hebben. In de afgelopen decennia is binnen de universiteiten het zwaartepunt verschoven van onderwijs naar onderzoek. Wie carrière wil maken binnen de universiteit moet zich profileren als onderzoeker. Een goede onderzoeker is iemand die veel weet te publiceren in Engelstalige tijdschriften en regelmatig geld weet binnen te halen voor nieuwe onderzoeksprojecten. In 95% van de gevallen betreft het specialistische research gericht op het toetsen van hypothesen of het ontdekken van nieuwe verbanden. Stukje bij beetje wordt nieuwe kennis toegevoegd aan het bestaande kennislichaam (body of knowledge).

Het idee is dat in het universitaire onderwijs de contouren van dat kennislichaam aan de studenten onthuld worden. Dat kan het beste gedaan worden door medewerkers die zelf tot over hun oren in het onderzoek zitten, zo is de gedachte. Zij opereren immers aan het front van de kennisverwerving en kunnen dus uit eigen ervaring verslag doen van de geboekte terreinwinst. Bovendien hebben onderzoekers de juiste attitude om de studenten te vormen, bijvoorbeeld een gerichtheid op kritische toetsing van overgeleverde waarheden. En ten slotte, zo wordt vaak gezegd, zijn zij bij uitstek geschikt om studenten enthousiast te maken voor onderzoek, omdat ze in het onderwijs hun eigen enthousiasme voor onderzoek kunnen overdragen op de studenten.

Het bovenstaande is een redenering vanuit het onderzoek. Onderzoek is niet alleen goed voor de universiteit (status, inkomsten), maar zou ook goed zijn voor het onderwijs. Kunnen we nu ook zeggen dat het geven van onderwijs goed is voor het onderzoek? Dat moet onderzoekers vreemd in de oren klinken. Onderwijs geven kost immers tijd, kostbare uren die je niet aan je onderzoek kunt besteden. Gevoelsmatig is onderwijs iets van het instituut (zeker in de bachelor), terwijl onderzoek iets van jouzelf is, en nauw verknoopt met je carrièremogelijkheden. Een hoge onderwijslast gaat ten koste van je onderzoeksruimte. Onderzoekers zullen dus alleen al om die reden niet snel beamen dat het geven van onderwijs goed is voor je onderzoek.

Een ander argument kan zijn dat onderwijs geen nieuwe kennis oplevert: het is eigenlijk niet veel meer dan reproductie van het kennislichaam, een inwijding van nieuwe cohorten in de overgeleverde waarheden van het betreffende vakgebied, met inbegrip van de disciplinegebonden manieren om kennis te verwerven, te verwerken en te verbreiden.

Mijn ervaring is anders: het geven van onderwijs is een voortdurende confrontatie met de vanzelfsprekendheden van je vak, en bevordert daarmee je onderzoek (althans als je daarvoor openstaat). Vergelijk het onderscheid tussen informatie en kennis. Feiten, ‘weetjes’ krijgen pas echt betekenis door de koppeling aan een theoretisch kader. Pas dan gaan we van kennis spreken. In dat theoretisch kader zitten onvermijdelijk allerlei vooronderstellingen verstopt (bijvoorbeeld over de aard van het onderzochte object) en het loont om studenten daarover te laten nadenken. Zijn er ook alternatieve interpretaties mogelijk? Kunnen we scherpere vragen stellen?

Precies op dit punt verschilt de universiteit van een middelbare school: het gaat in het academisch onderwijs niet in de eerste plaats om kennisoverdracht, maar ook en vooral om het leren stellen van kritische vragen. Een universiteit verschilt daardoor ook van een onderzoeksinstelling: de aanwezigheid van studenten is voor de wetenschappelijke staf een reminder dat het stellen van naïeve vragen heel leerzaam kan zijn. Onderwijs geven kan je op nieuwe ideeën brengen, ook voor je onderzoek zelf, en vastgeroeste kaders helpen doorbreken. Een doordachte verbinding tussen onderwijs en onderzoek kan dus voor beide van nut zijn.

Abma, R. (Ruud)